Визијата за враќање на дел од буџетските заштеди директно на американските даночни обврзници стана жешка тема откако Илон Маск, со поддршка на претседателот Доналд Трамп, предложи драстични кратења на државните трошоци. 

Нивната идеја звучи многу примамливо, дури и револуционерно: парите што исчезнуваат во „расипнички“ и коруптивни проекти би можеле да им се вратат на граѓаните, испраќајќи јасна порака дека корупцијата е завршена. 

Ако планот успее во САД, многумина се надеваат дека тоа би можело да ги охрабри другите земји да ги преиспитаат нивните огромни трошоци и да започнат слично „големо враќање“ на јавните пари.

Оддел за владина ефикасност (DOGE) и големи амбиции

Визијата на „Одделот за владина ефикасност“ (DOGE) се појави како амбициозен одговор од Илон Маск и претседателот Доналд Трамп на огромниот државен апарат во кој, според нивните тврдења, пари „протекуваат“ во сите правци. 

Нивната намера е решително да ги намалат таквите загуби - тие се насочени кон заштеди од дури 2 трилиони долари, износ еднаков на речиси една третина од вкупните годишни трошоци на федералната влада. 

Како што сугерира Маск, дел од овие заштеди може да се вратат директно на американските даночни обврзници, потенцијално во форма на неколку илјади долари по домаќинство(!).

Овој предлог внесува нова енергија во долгогодишната дебата за ефикасно трошење на јавните средства, бидејќи за прв пат некој јасно аргументира дека парите наместо да се прераспределуваат во буџетот, треба да се вратат кај граѓаните. 

За многумина ова е силен, речиси симболичен потег во борбата против корупцијата и трошењето на државните финансии преку нетранспарентни проекти. 

Идејата брзо се здоби со популарност меѓу оние кои веруваат дека е време за нова социјална парадигма - онаа во која секој долар уплатен во буџетот се третира како нечии тешко заработени пари, наместо како неисцрпен фонд без одговорност.

Скептиците и можните последици

И покрај големиот ентузијазам за идејата за враќање на дел од буџетските „заштеди“ директно на граѓаните, многу буџетски експерти и економисти се сомневаат дека DOGE ќе може да постигне толку големи кратења. 

Тие нагласуваат дека најголемиот дел од владините трошоци се поврзани со социјалните и здравствените програми и воениот буџет, за што е потребна поддршка од Конгресот со цел законски да се изменат соодветните буџетски одредби. 

Самиот чин на намалување на бројот на државни службеници, тврдат експертите, не значи автоматски „заштеда“ доколку распределбите на нивните агенции не се приспособат во следните буџетски циклуси.

Особен скептицизам предизвикува и идејата дека плаќањето на нови „чекови“ нема да предизвика дополнителен инфлаторен притисок. 

Доколку куповната моќ на милиони граѓани наеднаш се зголеми, експертите предупредуваат дека тоа може да го поттикне растот на побарувачката, а во услови на тешко производство и недостиг на работна сила, овој притисок неминовно ќе ги зголеми цените. 

Сепак, од друга страна, администрацијата на Трамп тврди дека тоа не е економски проблем бидејќи не се работи за создавање нов долг, туку за пренасочување на постоечките средства од рацете на владата во рацете на граѓаните. 

Критичарите, сепак, посочуваат дека прашањето „од каде доаѓаат парите“ е само дел од равенката - ако на пазарот одеднаш пристигнат неколку стотици милијарди долари, клучот е како ќе се прилагоди понудата на стоки и услуги. 

Доколку не се најде рамнотежа, инфлаторните притисоци би можеле да станат неизбежни.

Секако, тешко е да се очекува дека сите пари наместо во буџетот ќе завршат на сметките на граѓаните. 

Според последните информации, самиот Трамп е подготвен да ја прифати идејата на Маск, донекаде и да им плати на граѓаните околу 20% од вкупната сума. 

Но, дури и тоа би било огромна сума на пари - според некои пресметки, до 400 милијарди американски долари. Според пресметките, тоа значи дека секое американско домаќинство би добило околу 5.000 американски долари.

Ако помине во Америка... сите народи на светот ќе го сакаат истото!

Ако во Соединетите Држави се покаже дека таквата иницијатива всушност може да ги поврати огромните суми изгубени поради корупција и расипништво (всушност, двете се тесно поврзани), неизбежно е и другите земји да сакаат да го следат примерот.

Токму тука лежи глобалното значење на оваа приказна. 

Многу земји, особено оние со долгогодишни проблеми со нетранспарентно трошење на јавните средства, можеа да увидат дека целта не е само да се намалат расходите, туку и активно да се вратат неправедно потрошените пари кај граѓаните.

Во таков контекст, може да се постави и поширокото прашање на соодговорност – не само на државните службеници, туку и на поширок круг приватни интересни групи кои често профитираат од злоупотребите во јавните проекти.

Ако САД под водство на Трамп навистина успеат да воведат практика на конфискација на дел од таквите нелегитимни приходи и враќање на даночните обврзници, пораката би можела да биде тектонска: корупцијата повеќе не треба да се третира како „нужно зло“ на големите државни апарати, туку како нешто против кое треба да се бори бескомпромисно.

На крајот, многумина ќе се запрашаат - ако е можно таму, зошто да не и овде?

На тој начин, борбата против корупцијата би можела да се интензивира ширум светот, а граѓаните би добиле дополнителен поттик да вршат поголем притисок врз владата (или врз промена на власта!) да го следат истиот пример.

Како што рековме, има многу скептици (очекувано), но треба да се почека исходот од оваа приказна.

Тоа не би било првпат догматските економисти да се покажат како длабоко погрешни.

И додека некои ќе речат дека ова е дел од популизмот, доколку граѓаните почнат да добиваат стотици, а можеби и илјадници долари од нивните „украдени“ пари (!) на нивните сметки, веројатно би му подигнале споменик на Маск.

(Vecer.mk <a href="https://www.advance.hr/tekst/akcija-koja-bi-mogla-uzdrmati-svijet-musk-je-u-lovu-na-milijarde-usd-otudene-kroz-korupciju-i-rastrosnost-drzavnog-aparata-ali-ima-revolucionarnu-zamisao-umjesto-da-se-sve-zadrzi-u-proracunu-vratiti-tesko-zaradeni-novac-direktno-gradanima/">VIA)</a>

Извори: <a href="https://www.reuters.com/world/us/trump-says-hes-considering-returning-20-doge-savings-americans-2025-02-19/">Ројтерс</a>, <a href="https://www.forbes.com/sites/mollybohannon/2025/02/18/musk-mulls-sending-all-americans-5000-checks-using-doge-savings/">Форбс</a>, <a href="https://m.economictimes.com/news/international/global-trends/us-news-elon-musk-doge-dividend-james-fishback-will-americans-get-a-refund-of-5000-from-elon-musk-all-about-doge-dividend-plan/articleshow/118393131.cms">Економиктајмс</a>

Акцијата на Елон Маск која може да го потресе светот: Милијарди украдени долари - да им се вратат на граѓаните